Gepubliceerd op 29 oktober in Trouw:
Uitgeverij Damon in Budel geeft al langer dan een kwarteeuw boeken over filosofie uit. Ondanks de crisis in uitgeverij-land heeft familiebedrijf vertrouwen in de toekomst.
Maurice van Turnhout
Foto: Roger Dohmen
Een gigant kun je Damon niet noemen. Directeursechtpaar Jos (65) en Marleen van de Laar (51) runt de uitgeverij samen, terwijl dochter Jenny (28) als redacteur-in-opleiding wordt klaargestoomd om de zaak over te nemen. Daarnaast is er één vaste kracht die de administratie doet.
En er dartelt nog een Tervuerense herder rond, Louis, met wie af en toe een balletje wordt getrapt in het magazijn. “Honden en planten in de werkomgeving, dat is goed voor de mens,” filosofeert Jos. “Het ontstresst.”
Terwijl steeds meer grote uitgeverijen moeten bezuinigen, fuseren of faillissement aanvragen, rendeert Damon door een nichemarkt te bedienen van voornamelijk filosofische en educatieve boeken. Nieuw werk, maar ook vertalingen van de klassieken: Aristoteles, Augustinus, Kierkegaard.
De locatie van de uitgeverij, op een bedrijvenpark in het Noord-Brabantse Budel, is ‘relatief goedkoop’. In de beginjaren had Damon ook een eigen zetterij, vertelt Marleen, maar die moest worden afgestoten. “We zijn weliswaar klein, maar daardoor ook flexibel.”
Jos: “Wij hebben geen aandeelhouders en geen duur grachtenpand. Die zaken moeten uiteindelijk door de geestelijke arbeid van auteurs en vertalers terug worden verdiend. Dan zouden we wel heel veel boeken moeten verkopen.”
De bedrijfsfilosofie van Damon gaat ook niet veranderen, belooft dochter Jenny. “Wij vinden het niet nodig dat Linda de Mol over onze boeken gaat schrijven.”
Twee nullen
In de ontvangstkamer van Damon zit een azuurblauwe Boeddha in meditatiehouding, een inbreng van Marleen. Haar echtgenoot Jos haalt zijn schouders op. “Ach ja,” zegt hij laconiek. “Het is in de mode om zo’n beeld neer te zetten, en wij doen daar gewoon aan mee. Ik sta er niet boven.”
Een ander initiatief komt van Jenny, die filosofie heeft gestudeerd in Nijmegen: tussen de vertalingen van klassieken in de ontvangstkamer ligt een bundel met een essay van de populaire Sloveense filosoof Slavoj Žižek.
“Jenny is thuis in de hedendaagse filosofie,” licht vader Jos toe. Zelf is hij naar eigen zeggen ‘van de oude stempel’. Gepromoveerd theoloog, van huis uit rooms-katholiek. “Ik kom uit Sint-Oedenrode, geboren naast het huis van bisschop Bekkers. Ik was een eigengereid jong. Op mijn veertiende had ik een boek met verhalen van Sartre, en toen is mijn vader erg kwaad op me geworden. Verder liet hij me begaan. Inmiddels heb ik mijn eigen levensbeschouwing in elkaar getimmerd.”
Na zijn studie theologie leidde Jos aan de Hogeschool van Tilburg docenten op voor de vakken levensbeschouwing en godsdienst. Hij leerde Marleen kennen toen ze tegenover hem in de schoolbanken zat.
“Een heftige tijd,” zegt Marleen, terwijl ze met haar hand door haar haren strijkt. Ze weidt er verder niet over uit. “Je leest er te zijner tijd wel over in onze memoires.”
Toen Jos in 1988 ontslag nam bij de Hogeschool om samen met Marleen een uitgeverij te beginnen, ging dat niet zonder slag of stoot. “Eigen kapitaal hadden we niet,” vertelt hij. “We wisten van niks, en we konden niks.”
In die begintijd werden er dan ook de nodige fouten gemaakt. Veel zetfouten in boeken, omdat de fondsen ontbraken om ze goed te redigeren. En nog ingrijpender: falend marktonderzoek. Damon bleef bijvoorbeeld met een kostbare partij schoolboeken in de maag zitten, geen enkele basisschool bleek ze nodig te hebben. “Toen moesten we ons huis verkopen,” zegt Marleen met een flauwe glimlach.
Jos maakt ringetjes van zijn handen en plaatst ze op elkaar. “In het begin waren we twee nullen in de uitgeverswereld, maar in de loop der jaren zijn we zoetjesaan toch een acht geworden.”
De naam van de uitgeverij is ontleend aan de Griekse mythe van Damon en Phintias. Filosoof Phintias werd ter dood veroordeeld, op beschuldiging van samenzwering tegen de koning van Syracuse. Om enkele familiezaken te regelen kreeg Phintias uitstel van executie, en zijn boezemvriend Damon stond tot zijn terugkeer voor hem garant op het schavot.
Solidariteit
Volgens Jos gaat het verhaal over vriendschap en solidariteit: “Als uitgever wil je aan een auteur verdienen, maar de verhouding is meer dan alleen zakelijk. Soms is het nodig om solidair te zijn met je auteurs.”
Zoals met Theo van Willigenburg, voormalig hoogleraar ethiek aan de Erasmus Universiteit, onlangs in deze krant geïnterviewd. Van Willigenburg werd twee keer veroordeeld wegens seksueel misbruik van tieners. Eén keer terecht, de tweede keer onterecht, meent hij. Nu heeft Van Willigenburg een pariastatus. Uitgeverijen weigerden zijn boek ‘Gevallen vogel’. Damon niet.
Marleen: “Van Willigenburgs ervaringen hebben bij hem tot diepere morele inzichten geleid. Je kunt wel filosoferen over schuldgevoel, straf, en veracht worden, maar als deze ervaringen je persoonlijk treffen, heeft dat invloed op je manier van ethisch ordenen en waarderen. Frans Jacobs, hoogleraar ethiek aan de Universiteit van Amsterdam, zei dat we lef hebben getoond door ‘Gevallen vogel’ uit te geven.”
Jos glundert: “Lef, dat is de klassieke deugd van de dapperheid.” Toch zou Damon niet klakkeloos voor iedere auteur op de bres springen. “Niet als iemand discriminerende zaken schrijft.”
“Of oproept tot geweld,” vult Jenny aan.
Maar, geeft Jos toe, het moment waarop je iets uitgeeft speelt ook een rol. “Seksueel misbruik heeft de afgelopen jaren veel aandacht gekregen, ook door de schandalen in de katholieke kerk. En Van Willigenburg is door zijn omgeving ten onrechte veroordeeld. Dan heb je ook de wind mee. Want in de media verschijnt het ene bericht na het andere dat er mensen door tunnelvisie bij justitie ten onrechte veroordeeld zijn.”
Pronkstuk
In het magazijn van Damon is de hele catalogus van de uitgeverij te vinden. Stapels boeken liggen op pallets in plastic en karton verpakt. Er is vloerverwarming aangelegd om de luchtvochtigheid in de hal te regelen: de boeken liggen er soms jarenlang, en gekrulde kaften worden niet geduld.
“Wij vinden het oneerbiedig om een boek te verramsjen,” licht Jos toe terwijl hij langs de voorraad loopt. “Auteurs beschouwen dat ook als uiterst pijnlijk.” Hij spreidt zijn armen: “En heb je ook niet een plicht ten opzichte van je cultuur, om te zorgen dat een boek leverbaar blijft, in de Nederlandse taal?”
Eén van de pallets bevat dozen met honderden exemplaren van een pronkstuk uit de Damoncollectie: een exclusieve uitgave van Plotinus’ Enneaden. Voor de echte liefhebbers. Jos: “Hopelijk zijn we daar over twaalf jaar mee uit de kosten. Dan moeten er ieder jaar pakweg dertig, veertig exemplaren van verkocht worden.”
Marleen bekent wel enige zorgen over de toekomst: “Op een gegeven moment houdt het op. Lezers van Augustinus-vertalingen zijn een heel specifiek publiek. De meesten zijn al op leeftijd. Straks zijn niet alleen onze auteurs dood, maar ook onze lezers.” Voorlopig kan Damon in ieder geval nog vooruit. “Iemand die nu veertig is kan over twintig jaar nog steeds uit Kierkegaards ‘Stadia op de levensweg’ lezen.”
CRISIS BIJ UITGEVERIJEN
In 2013 was de omzet van uitgeverijen van boeken, kranten en tijdschriften aanzienlijk lager dan het jaar daarvoor: een daling van ruim 6 procent. Sinds het begin van de economische crisis eind 2008 hebben uitgeverijen ongeveer 20 procent omzet verloren zien gaan.
Het aantal faillissementen was in 2013 bijna twee keer zo hoog als in 2012. In totaal gingen er 71 uitgeverijen failliet. Desondanks nam het aantal uitgeverijen in de afgelopen vijf jaar toe met 6 procent. Veel van deze nieuwe kleinschalige bedrijven richten zich op e-publishing.
(Bron: CBS)