Eerder gepubliceerd op 9 februari op de website van Cineville:
Met Adieu au langage maakte veteraan Jean-Luc Godard (84) voor het eerst een complete bioscoopfilm in 3D. Wat levert het op? In ieder geval een nieuw experiment, vindt onze nieuwe columnist Maurice van Turnhout.
Jean-Luc Godard is dol op experimenteren. Altijd al geweest. Zo verborg hij voor zijn tweede speelfilm Le petit soldat (1963) een camera op een druk plein in Genève. Onderzoeksvraag: kan je op klaarlichte dag wegkomen met een moord? Acteur Michel Subor schoot met losse flodders, zijn tegenspeler beet in het stof, en Subor maakte zich uit de voeten. Empirisch bewijs geleverd: op klaarlichte dag een moord plegen, het is mogelijk.
De meeste filmmakers toetsen hun film aan de werkelijkheid, om zo uit te vinden of hun vertelling wel geloofwaardig is. Met de moordscène in Le petit soldat keerde Godard dit principe om: film werd een toetssteen voor de werkelijkheid.
Niet iedereen was even blij met de onderzoeksresultaten. Nietsvermoedende voorbijgangers die ‘moordenaar’ Subor achterna waren gerend, voelden zich misbruikt, als proefkonijnen in een luguber sociaal experiment.
In Adieu au langage komt ook een moordscène op een plein voor. Dit keer blijft de moord tergend buiten beeld. Er is een shot van een plein, gedraaid vanaf statief, het kader gekanteld. Dan klinkt een pistoolschot. De mensen in het kader verroeren zich nauwelijks. Het zijn acteurs, geen argeloze passanten.
De acteurs blijven weliswaar roerloos, maar zelf maakte ik tijdens het kijken een vreemde reflexbeweging die me bij 3D-films als Hugo of Gravity nooit was overkomen: na het horen van het schot keek ik eventjes opzij, om te zien wat er verderop aan de hand was. Natuurlijk kon ik niet verder kijken dan het kader breed was. Gefopt!
Verderop in de film haalt Godard zijn ultieme 3D-stunt uit. ‘Separation’, noemt hij het zelf: één 3D-camera blijft gericht op een vrouw, de andere volgt een man die van haar vandaan loopt. Hierdoor ontstaan er twee gelijktijdige beelden, in elk oog één. Als je het rechteroog sluit, zie je de vrouw; sluit je het linkeroog, dan zie je de man. Vervolgens loopt de man terug naar de vrouw, de camera volgt hem, en de twee beelden smelten weer samen tot één beeld. Ontegenzeglijk een romantisch effect, maar ook behoorlijk inspannend voor de ogen.
Na 70 minuten Adieu au langage was het publiek in de halfvolle zaal van Eye volledig uitgeteld door Godards tedere skullfuck.
Mensen fluisterden elkaar toe dat ze halverwege de film in slaap waren gevallen.
“Ik heb mijn 3D-bril afgezet,” hoorde ik een vrouw bij de uitgang tegen haar man zeggen. Om vervolgens op te merken: “Wat Godard wil, werkt niet.”
Op de pont terug naar Amsterdam Centraal boog een man van een jaar of zestig zich na lang zwijgen ineens naar zijn vrouw toe: “Wat een verschrikking!”
Was het oordeel van deze man anders geweest als Adieu au langage een installatie was geweest in het Stedelijk? Is het allemaal een kwestie van context?
Het gaat misschien te ver om het ontredderde publiek in Eye te vergelijken met de oprecht verontwaardigde voorbijgangers uit Le petit soldat, die in Godards versie van Bananasplit waren beland – maar misschien zijn ze toch aan elkaar verwant, omdat Godard het publiek van Adieu au langage ook gebruikt als proefkonijn voor een experiment. Een experiment in het kijken.
Niemand fungeert graag als rat in een tredmolen. Maar bij Adieu au langage ben je niet alleen guinea pig, Godard maakt je tot collega-onderzoeker. Tijdens het kijken naar de ‘separation’-shots monteer je de film eventjes zelf, door afwisselend je ene oog te openen en het andere te sluiten. Godards experiment is geen vernedering, maar een uitnodiging.
Tja, de uitnodiging afslaan, het blijft altijd een optie.
Ogen toe.
Bril afzetten.
Dag taal, dag film. Dag filmtaal.