Eerder gepubliceerd op 3 juni in Trouw:
De razendsnelle technologische ontwikkelingen bieden enorme kansen, denken de oprichters van de gisteren geopende Nederlandse tak van de Singularity University. Welke ideeën liggen daaraan ten grondslag?
Maurice van Turnhout
Deze tijd kun je rustig vergelijken met de Industriële Revolutie, zegt Yuri van Geest. “Maar het gaat veel sneller en het heeft veel meer impact. Door de exponentiële groei van technologieën voltrekt zich nu op alle fronten een systeemtransformatie. We moeten al onze bestaande instituten herdefiniëren: politiek, sociaal, juridisch. Ze moeten flexibeler worden om aan te sluiten bij een dynamisch, exponentieel tijdperk.”
De oprichting van SingularityU The Netherlands – die gisteren door koningin Máxima werd geopend – heeft daar alles mee te maken. Een universiteit in de klassieke zin des woords (de U in de naam staat voor university) is SingularityU The Netherlands niet, benadrukken Van Geest en zijn medeoprichters. Het is eerder een aanjager voor technologische ontwikkelingen. Het doel is om start-ups te creëren, en daarnaast een brede discussie aan te zwengelen over toekomstgericht denken. Bepalende figuren uit politiek en bedrijfsleven worden bij het debat betrokken, maar ook het grote publiek.
Drie van de oprichters zitten bij elkaar in de conferentiekamer van hun ‘Innovation Hub’, gevestigd in een voormalige fabriekshal van Philips in Eindhoven. “Kunnen we snel beginnen?”, vraagt ondernemer Van Geest. “We hebben een drukke agenda vandaag.”
Radicale ideeën
Terug naar die revolutie die zich in de samenleving aan het voltrekken is. Dat zal een kwestie zijn van vallen en opstaan, zegt Van Geest. “Maar het is nog veel riskanter om helemaal geen risico’s te nemen, als individu of organisatie. Dan word je irrelevant. In onze nieuwe wereld is de expert vaak iemand die uitlegt waarom iets niets kan. Wij respecteren de frisse blik van outsiders, creatieve gekken, mensen die iets bedenken waardoor het wel kan. Door dat te benoemen willen we de samenleving stormrijp maken voor radicale ideeën.”
Medeoprichter Diederick Croese licht toe: “Radicaal stamt van het woord ‘radix’, dat wortel betekent. Een radicaal idee kan de bestaande situatie vanuit en tot in de wortel veranderden. Een radicaal idee groeit als het ware ondergronds, waardoor niet iedereen haar mogelijke impact tegelijkertijd ziet.”
Een van die ondergrondse denkers is de oprichter van de hoofdvestiging van de Singularity University in het Amerikaanse Silicon Valley, Ray Kurzweil. Uitgaande van een tweejaarlijkse verdubbeling van de capaciteit van microchips berekende Kurzweil, director of engineering bij Google, dat het computerbrein rond 2045 het menselijke brein in intelligentie voorbij zal streven. Daarmee zal het tijdperk van de ‘singulariteit’ aanbreken: de telefoons die we nu in onze zak hebben zijn ongeveer net zo slim als een muizenbrein, over tien jaar kan je mogelijk al een telefoon kopen die even slim is als een mensenbrein.
Mikpunt van spot
Futuroloog Kurzweil is verklaard aanhanger van het transhumanisme, een beweging die ernaar streeft om de biologische oorsprong van de mens te overstijgen, door het brein in te scannen en als softwareprogramma te bewaren. Met deze theorie van onsterfelijkheid werd Kurzweil mikpunt van spot voor filosofen als John Gray, die bij hem de diagnose van een God-complex stelden.
Kurzweil blijkt een radicale voorganger van een brede kerk. De oprichters van SingularityU The Netherlands gaan nuchterder en meer pragmatisch te werk. Ze beschouwen zichzelf niet als utopisten of toekomstvoorspellers, beklemtonen ze.
“Wel als idealisten en holisten”, zegt Van Geest. “Ik geloof niet in een ‘Brave New World’, ik geloof wel dat de wereld door de combinatie van verschillende exponentiële technologieën telkens een beetje beter wordt. Dat is geen wiskundige zekerheid, maar de kans is wel heel groot.”
Croese stelt gerust: “Heidegger schreef dat de mens door techniek gereduceerd dreigt te worden tot een ding of een getal. Dat wereldbeeld streven wij natuurlijk niet na.”
Nee, techniek zal de mens niet overvleugelen, meent Van Geest, dat zou ‘evolutionair onverstandig’ zijn. “Mens en technologie gaan wel meer samenwerken, de band wordt intiemer.”
Maarten den Braber van SingularityU geeft een voorbeeld van de impact van nieuwe technologie: “Foxconn, een fabrikant van computeronderdelen voor onder meer Apple, vervangt nu veel werknemers door robots. Zulke ontwikkelingen hebben invloed op kinderen die een beroepsopleiding volgen, maar ook op topmensen in het bedrijfsleven die strategische beslissingen moeten nemen.”
De huidige technologische acceleratie is voor veel mensen beangstigend en bedreigend. Behouden ze hun baan, hun identiteit, de zaken waar ze aan gehecht zijn? “Angst moet je overstijgen”, stelt Croese. “De overgang kan pijnlijk zijn, en we willen de pijn van die overgang zoveel mogelijk verzachten. Maar je kan niet je kop in het zand steken en doen alsof die overgang niets met jou te maken heeft.”
Van Geest knikt. “Omdat veel werk zal verdwijnen of veranderen wordt een basisinkomen volgens mij onvermijdelijk”, zegt hij. “Ik wil eraan bijdragen om dat versneld te implementeren, en zo de boel bij elkaar te houden. Islamitische Staat en het opkomend nationalisme in Europa en de Verenigde Staten zijn volgens mij reacties op alle snelle globale ontwikkelingen. Dat is ook logisch. Als iemand het tapijt onder je voeten vandaan trekt, zoek je instinctief houvast.”
Het teruggrijpen naar oude oplossingen zal echter niet helpen, stelt Van Geest. “Dat is een gevaarlijke illusie, die de samenleving polariseert en die enkel frustrerend werkt. In de afgelopen vierduizend jaar hebben India en China twee keer hun machtspositie verspeeld omdat ze technologie van buitenaf weerden. Door het varen van een isolationistische koers verliest een land zijn relevantie. De enige oplossing is een toekomstgericht verhaal. Met de waarden uit het verleden als bindmiddel, niet als systeemoplossingen.”
Den Braber pleit ervoor om techniek onbevangen uit te proberen in plaats van het op voorhand af te wijzen. “Zelf draag ik nu een chip onder mijn huid”, vertelt hij, “een magneet in mijn vinger waarmee ik magnetische velden kan detecteren. Niet omdat ik geloof dat zoiets per se de toekomst is, maar om te begrijpen wat het betekent volstaat het niet om er alleen maar over te lezen. Pas door het te ondergaan merk je welke effecten het heeft, of het nuttig en waardevol is, wat de juridisch-ethische consequenties zijn. In dit geval is mijn leven er niet ingrijpend door veranderd.”
Croese: “Natuurlijk zullen kernwaarden in onze samenleving beschermd blijven door de Grondwet, maar andere niveaus van regelgeving moeten wendbaar genoeg zijn om op snelle veranderingen in te kunnen spelen. Aan wetgeving uit de jaren zeventig heb je niets als het bijvoorbeeld gaat over drones in de publieke ruimte, of over zelfrijdende auto’s.”
Complexe wereld
SingularityU The Netherlands zal zich aanvankelijk vooral richten op vraagstukken rond gezondheid, mobiliteit, water en voedsel. Daarbij wordt interdisciplinair gedacht. Den Braber wijst erop dat exponentieel ontwikkelende technologieën elkaar vaak versterken als ze samenvloeien: “Wie met gezondheid bezig is, kan zich niet meer uitsluitend richten op academische ziekenhuizen, die moet ook naar de automotive-industrie kijken. De sensors in je auto zijn direct toepasbaar in gezondheidszorg, onder meer Jaguar werkt daar nu al aan. Dit kan je bijvoorbeeld combineren met hoe trillingen tijdens het telefoneren vroege symptomen van Parkinson verraden. Je auto kan je daar proactief op attenderen. Technisch kan het al. Dan moeten we ons dus afvragen: willen we het ook?”
Croese: “In zo’n complexe wereld waarbij de samenleving continu verandert, moeten we onszelf blijven oriënteren op kernwaarden. Waar staan we voor? Wat is geluk? Hoe verhouden we ons tot onze medemens? Wat is het goede leven?”
Aristoteles schreef er al over in zijn Ethica Nicomachea, maar wat betekent het goede leven aan de SingularityU? “Dat mensen zelf keuzes kunnen maken”, werpt Van Geest op, “en door technologie ontstaan meerdere keuzemogelijkheden. Technologische vernieuwing is niet altijd positief, het kan meer vrijheid brengen maar het kan ook remmend werken. Te veel keuzemogelijkheid beklemt. Maar in principe is het goed. In potentie kunnen mensen zichzelf door technologie beter manifesteren en het maximale uit zichzelf halen.”
“Misschien zorgt het basisinkomen ervoor dat iedereen in de toekomst zijn tijd waardevol kan besteden”, zegt Croese. “En dat is positief. Maar bij SingularityU The Netherlands hebben we ook grotere doelen, zoals het redden van de wereld. Het bestrijden van armoede, ziekte, milieuvervuiling, dat zijn de grand challenges. Wat dat betreft zijn we best ambitieus.”
Van Geest slaat een paar keer met zijn vlakke hand hard op tafel. “Wow. Mooi einde.”