In Naakt over de schutting (1973), een prent van Frans Weisz uit de vrolijke pioniersjaren van de Nederlandse film, speelt Sylvia Kristel de zangeres Lilly Marischka, compleet met gebleekt haar en zachte g. Met dunne stem brengt ze een liedje uit het ‘Dutch Funk’-repertoire van Ruud Bos, getiteld ‘Hey, a Letter Came Today’. Achter Kristel staat een Top Pop-achtig decor, opgetrokken uit manshoge letters die samen de naam ‘Lilly’ vormen. Bij wijze van moordaanslag wordt één van die enorme letters (ik kan me niet meer herinneren welke) omgeduwd, waardoor Kristel knock-out gaat.
Het lijkt bijna een waarschuwing voor roem en zelfverheerlijking, een Hollandse variant op Updike’s ‘celebrity is a mask that eats into the face’. Kristel zou haar hele verdere carrière doorlopen in de schaduw van een naam, maar dat was niet de naam ‘Lilly’.
Kristel (1952, Utrecht) groeide op in een keurig Rooms gezin. Rond de tijd dat ze voor Frans Weisz naakt over de schutting klauterde, had ze de opnamen voor Emmanuelle (1974, Just Jaeckin) al voltooid. Het was Hugo Claus die haar had aangemoedigd om auditie te doen voor deze soft-porno fantasie, en het was dezelfde Hugo Claus die haar de grond in boorde toen de film uitkwam. Maar Emmanuelle werd een internationale hit, ondanks Kristels glazige blik en houterige manier van bewegen, en haar enigszins hooghartige uitstraling. In Italië werd er zelfs een filmreeks begonnen rond Black Emanuelle (één ‘m’ minder om juridisch gedoe te voorkomen), met de Javaans-Nederlandse actrice Laura Gemser in de hoofdrol.
Emmanuelle is een aaneenschakeling van voyeuristische scenario’s, met Thaise masseuses die zich elke toenadering giechelend laten welgevallen, pre-coïtale potjes squash waarbij veel gekreund en gesteund wordt, en niet te vergeten de introductie van een revolutionaire nieuwe techniek om sigaretten niet over de longen te roken. Het is moeilijk voor te stellen dat het hippe publiek van Last Tango in Paris (1972) twee jaar later geprikkeld werd door de zweterige, in soft focus gedraaide, en opvallend humorloze avontuurtjes van diplomatenvrouw Emmanuelle Arsan. Toch werd de film in Nederland niet alleen bezocht door mannetjes in regenjassen. Het publiek was juist zeer gemêleerd en tijdens de vertoningen hing er een uitbundige, bijna jolige sfeer in de zaal – zo kreeg ik te horen van een ooggetuige die er als dertienjarige bij was.
Wim en Pim
Kristel had vóór Emmanuelle al met het vrijzinnige duo Pim de la Parra en Wim Verstappen gewerkt. Ze kreeg haar eerste filmrol door het nummer van De la Parra in het Amsterdamse telefoonboek op te zoeken en haar diensten als actrice aan te bieden. Toen Verstappen haar vijf jaar later vroeg voor de cruciale rol van Vestdijks ‘Moffenmeid’ Miep Algera in Pastorale 1943 (1978), deed Kristel mee als vriendendienst. Door het succes van de serie Emmanuelle-films was haar honorarium zo hoog opgelopen dat geen enkele Nederlandse filmmaker haar nog kon betalen.
Eén van haar grootste Amerikaanse hits, Private Lessons (1981), is inmiddels een cultfilm in de VS. Het is een verfilming van een thriller van Dan Greenburg, die met heel veel goede wil nog als een Bildungsroman uit de hoogtijdagen van de Seksuele Revolutie kan worden opgevat. De rol van gouvernante die betaald krijgt om de vijftienjarige zoon des huizes seksueel onderricht te geven, had een goede parodie kunnen zijn op Kristels imago. Maar het blijft bij een soort ongemakkelijke flauwheid. Softporno was heel even très chic geweest in de bioscopen, maar in de jaren tachtig had het genre geen prestige meer. Kristels expliciete versies van Mata Hari of Lady Chatterley konden niet meer op een groot publiek rekenen.
Moderne Alice
Toch heeft Kristel wel degelijk als actrice aan de weg getimmerd. In 1977 werkte ze met Claude Chabrol aan een gestileerde moderne bewerking van Lewis Carroll, Alice ou la dernière fugue (1977 – opgedragen aan Fritz Lang). Chabrol dwong Kristel om kernachtiger te zijn als actrice. Al in de eerste scène draait Chabrol een fascinerende close-up van haar, als een vrouw die koeltjes aan haar man meedeelt dat ze hem bij hem weg zal gaan. Kristel speelt preciezer en met meer gevoel voor understatement dan in al haar voorgaande films, en ze ziet er ook mooier uit. Ik stel voor dat we Kristel eens wat minder om Emmanuelle en wat vaker om Alice herinneren, al is het maar omdat Chabrol nu eenmaal tot een hogere regisseurskaste behoort dan Jaeckin of Roger Vadim. Maar ook omdat het nodig is als weerwoord op al die gecopy-paste necrologieën die Sylvia Kristel als een tragische sekspop af willen doen.