SPRING BREAKERS (regie: Harmony Korine).
Toen hij zijn scenario voor Kids (1995, Larry Clark) schreef, was Harmony Korine een jaar of twintig. Nu is hij rond de veertig. Op het eerste oog lijkt het alsof met Spring Breakers de tijd voor hem heeft stilgestaan. De film begint als een zedenschets over vier Amerikaanse schoolmeisjes, die niets anders aan hun hoofd hebben dan het vooruitzicht van hun lentereces. Als het eenmaal zover is komen Faith (Selena Gomez), Candy (Vanessa Hudgens), Brit (Ashley Benson) en Cotty (Korine’s echtgenote Rachel) tot de ontdekking dat ze platzak zijn. Dat is ook niet zo verbazingwekkend, want in de openingsscènes hebben ze al flink wat kruidige versnaperingen door hun waterpijp gejaagd. Om aan geld te komen besluiten de meiden een cafetaria te overvallen.
Hoe pak je zo’n overval aan? ‘Doe maar gewoon wat ze in films en games ook altijd doen,’ instrueert Brit haar vriendinnen, terwijl ze de waterpistolen uitdeelt. En na gedane zaken vertrekken ze – nog stijf van de adrenaline – naar zonnig Florida. Voor de feestscènes gebruikt Korine slow-motion beelden die aan videoclips zijn ontleend. De vibrato-beats van Skrillex vormen de ideale muzikale begeleiding voor pans en tilts langs trillende vleespartijen. Korine toont in wide shots de massale feesten op stranden en bij zwembaden. Gebronsde en geoliede lijven glibberen langs elkaar als palingen in een ton. Rappers schreeuwen de menigte toe dat het feest nooit op zal houden. Het is duidelijk, Spring Break is de Hel: trek de figuren van Jeroen Bosch een bikini en een tanga aan, en je zit er niet ver naast.
Wie is er tough enough om dit alles te doorstaan? Er wordt letterlijk verwezen naar het oude kinderrijmpje ‘This Little Piggy’: één voor één vallen de vier heldinnen af en keren ze huiswaarts. Faith is het braafste meisje van het stel. Haar naam, haar kerkse achtergrond en haar naïeve gemijmer over vriendschap en nieuwe ervaringen lijken allemaal zorgvuldig door Korine gecalculeerd om op de zenuwen te werken. Faith is de slang in het paradijs, maar dan omgekeerd: een duif in de hel. Nadat Korine haar uit de strijd heeft gehaald, blijft de kijker over met Faiths drie vriendinnen – tamelijk karikaturale proleten, zonder de charme, humor of intelligentie die ervoor zorgen dat we toch empathie kunnen blijven voelen voor onsmakelijke personages.
Zwarte komedie
Inmiddels is Spring Breakers al een half uur aan de gang, en de kijker zit nog steeds in het voorspel. Korine heeft echter een troefkaart. Enter James Franco als Alien, een rapper en kleine dealer die de borg van de meiden betaalt, wanneer ze met een partij drugs door de politie zijn gesnapt. Zodra Alien wordt geïntroduceerd gaat Spring Breakers in een hogere versnelling, en krijgt de film de energie van een zwarte komedie. Sterker nog, het drama krijgt eindelijk de nodige contouren: Alien en de meiden gaan een rollenspel aan, een gevaarlijk spel dat in snel tempo werkelijkheid wordt. Er zit namelijk beslist geen water in de geweren die Alien boven zijn bed heeft hangen.
Het is een scheve voorstelling van zaken om te zeggen dat Alien de meiden dieper het konijnenhol intrekt. Eigenlijk is het eerder andersom. In de beste scène van de film draaien Candy en Brit de rollen om, en moet Alien razendsnel de spelregels veranderen om nog mee te kunnen blijven spelen. Alien is een vehikel voor de meiden: hij geeft ze een missie, en ook de middelen om die missie uit te voeren. Zijn functie in het verhaal is weliswaar die van demonische verleider, maar Alien wordt ook ontmaskerd als de zoveelste Scarface wannabe (de poster met Al Pacino hangt uiteraard op zijn slaapkamer), een dromer die zijn pretenties net niet helemaal waar kan maken. Franco maakt het personage grappig en gevaarlijk. Hij verkent al improviserend de grenzen van Aliens imponeerzucht en kwetsbaarheid (‘look at my stuff!’), en maakt daarbij gedurfde spelkeuzes. Hierdoor wordt de ‘slechterik’ het meest innemende personage van de film.
Na de trioscène met Alien, Candy en Brit verliest Spring Breakers weer vaart, en vertelt Korine zijn verhaal met dezelfde plichtmatigheid die de eerste helft van de film kenmerkt. De proleten ontpoppen zich tot psychopaten, en dat is Korine’s cynische antwoord op de vraag ‘wie is er tough enough voor Spring Break’? De geesteszieken blijkbaar, want die blijven over.
Realiteit en spel
Korine lijkt er niet echt op uit om ons te choqueren. Hij veronderstelt dat zijn publiek daarvoor al te ver heen is, afgestompt als het moet zijn door het gedrag van proleten in realityseries. Het is makkelijk neerkijken op die proleten, en tegelijkertijd kan je ze heimelijk benijden om hun schaamteloosheid. De meeste kijkers zullen nooit weten hoe het is om met je onderbroek op je kop in een bad vol Tia Maria te springen. Dat verklaart volgens mij de onzekerheid achter de gnuiflach en de afkeurende sisklank die het publiek in EYE liet horen toen Spring Breakers was afgelopen. Tussen al die keurige truien en brillen in de zaal was er waarschijnlijk niemand bij die ooit een Spring Break had meegemaakt, niemand die ooit zo dom en zelfzuchtig uit de band was gesprongen. Dan is het geruststellend dat Korine uiteindelijk toch psychopaten van zijn heldinnen maakt, zodat de kijker zichzelf kan distantiëren en kan zeggen: die personages deugen niet, en die film dus ook niet.
Spring Breakers is een satire, maar het is geen traditionele satire, met een makkelijk te identificeren doelwit. Korine wekt in de eerste helft van de film bepaalde verwachtingen bij de kijker (een parabel over bedorven onschuld), en die verwachtingen keert hij vervolgens binnenstebuiten. In Sucker Punch haalde Zack Snyder min of meer dezelfde truc uit, en hij deed dat volgens mij slimmer en gelaagder, met meer stijl. Bij wijze van coda toont Korine dat er wel degelijk liefde en trouw bestaan tussen Alien en de meiden. Maar zijn die emoties echt, of horen ze bij het spel? Of zijn de grenzen tussen realiteit en spel al zo vervaagd dat het niet meer uitmaakt? Op zich interessante vragen. De kijker mag oordelen.
Spring Breakers. 2012, Verenigde Staten, 94 min., kleur. Regie en scenario – Harmony Korine; Productie – Charles-Marie Anthonioz, Jordan Gertner, Chris Hanley en David Zander; Camera – Benoît Debie; Montage – Douglas Crise; Production design – Elliott Hostetter; Kostuums – Heidi Bivens; Muziek – Cliff Martinez en Skrillex; Met: James Franco (Alien), Selena Gomez (Faith), Vanessa Hudgens (Candy), Ashley Benson (Brit), Rachel Korine (Cotty), Gucci Mane (Archie), Heather Morris (Bess), Ash Lendzion (Forest), Emma Holzer (Heather).