Op 27 april mocht ik op Landgoed ISVW een filminleiding verzorgen, als onderdeel van de filosofische schrijfweek ‘Weerloos en waardevol’ in de Maand van de Filosofie.
Als de naam van deze cursus een belletje doet rinkelen – ja, die verwijst inderdaad naar de beroemdste regel uit Luceberts gedicht ‘De zeer oude zingt’: ‘Alles van waarde is weerloos’.
Hoofddocent Marc van Dijk ontrafelde deze frase samen met 42 cursisten, die vijf werkdagen aan het schrijven en filosoferen sloegen. Klopt Luceberts dichtregel, of kan je ook nieuwe vormen van weerbaarheid denken? Gastsprekers Paul van Tongeren, Joep Dohmen en Jannah Loontjens prikkelden met hun eigen visies op waarde en weerbaarheid.
Ik koos ‘About Schmidt’ (2002, Alexander Payne) als afsluitende film van de schrijfweek. Jack Nicholson speelt hierin titelfiguur Warren Schmidt, een verzekeringsman. Om precies te zijn is Schmidt een actuaris, een wiskundige die zich heeft gespecialiseerd in risk assessment. Hij gaat er prat op dat hij tot op de komma nauwkeurig kan uitrekenen hoeveel geld een mensenleven waard is. En ook op andere terreinen van zijn leven voldoet Schmidt aan Oscar Wilde’s definitie van de cynicus: een man die van alles de prijs kent, maar van niets de waarde.
Meer dan een cynicus is Schmidt misschien wel domweg een lafaard, een conformist. Jarenlang heeft hij de zin van zijn bestaan uit zijn werk geput, en heeft hij de andere sociale terreinen van zijn leven – huwelijk, vrienden, familie – verwaarloosd. Op de dag van zijn pensionering tuimelt hij in een zwart gat. Zonder zijn vertrouwde werkomgeving is hij iemand die niet voor zichzelf kan zorgen, die geen waarde in zijn leven kan ontdekken en niet meer ziet hoe hij nog van waarde kan zijn voor anderen.
Warren Schmidt doorbreekt de ervaring van betekenisloosheid met één laatste missie om dat wat in zijn leven van waarde is te beschermen – tenminste, zo ziet hij het. ‘About Schmidt’ verandert dan in een road movie, een eigentijdse Western, net zoals Nicholsons doorbraakfilm ‘Easy Rider’ uit 1969. Schmidt trekt er echter niet op uit met een Harley-Davidson, born to be wild, maar in een gigantische camper met de merknaam ‘Winnebago Adventurer’. De ironie is dat dit ‘avontuurlijke’ voertuig voor Schmidt een veilige cocon wordt waar hij zich in terug kan trekken. Regisseur Payne grossiert in dit type ironie. Als ‘About Schmidt’ al een happy end biedt, dan is het een happy end met een dubbele bodem.
Is Schmidt nog in staat om te leren en zichzelf écht te verbeteren, of is er al te veel onwaarachtigheid in zijn denken en handelen geslopen? Hoe deel je waarde met anderen, zonder de waarden van anderen te schenden? Die vragen waren aanleiding voor een bruisend nagesprek op Landgoed ISVW.