Op woensdag 9 oktober gepubliceerd in Trouw:
In het voorjaar komen de acht ‘grootste levende filosofen’ naar Nederland – een filosofische pendant van de G8. Het publiek mag kiezen wie er komt. De stembussen zijn nog open.
Maurice van Turnhout
Elk jaar komen de leiders van de acht grootste industriële landen bij elkaar. Achter gesloten deuren nemen ze de stand van zaken in de wereld door. Niet zo democratisch, vinden veel criticasters. Als tegengeluid organiseren Filosofie Magazine, ontwikkelingsorganisatie Hivos en Omroep Human in april 2014 hun eigen G8: een openbare debatavond met de acht ‘grootste’ filosofen ter wereld.
Althans, volgens het publiek. Dat kon het afgelopen halfjaar, sinds de Nacht van de Filosofie, laten weten welke denkers naar de filosofische G8 moeten afreizen. En de stembussen zijn nog steeds geopend. Op de website investeerinfilosofie.nl is een voorselectie gemaakt van twintig klinkende namen. Bezoekers kunnen een vinkje zetten bij de acht filosofen die ze het liefst zien komen. Tot nu toe hebben 4189 mensen gestemd.
De bedoeling is dat de acht uitverkorenen twee aan twee zullen debatteren over ontwikkelingen die zich in Nederland voordoen maar die ook internationaal spelen, aldus Daan Roovers, hoofdredacteur van Filosofie Magazine en een van de organisators. “De vier overkoepelende thema’s zijn privé, economie, maatschappij en politiek.”
Waarom is dat nodig, een filosofische G8?
“Bij de echte G8 hebben politici een agenda, ze proberen hun eigen belangen erdoor te drukken. Of ze maken plannen om de financiële crisis op te lossen. Met die spierballentaal van ‘meer daadkracht’ kan ik me wel vereenzelvigen, maar langetermijndenken is misschien nog wel urgenter. We moeten ons afvragen: wat betekent de crisis eigenlijk voor ons? Het dominante paradigma van het economisch nutsdenken is aan het kantelen. Moeten we dan anders gaan denken over de verhouding tussen markt en staat, of over onderwijs? Dat zijn vraagstukken waar beleidsmakers tijdens een regeerperiode helemaal niet aan toe komen. Tijdens de G8 van de Filosofie kunnen we daar wel dieper op ingaan.”
De wereldleiders van de echte G8 blijven dus teveel in hun eigen agenda hangen. Bestaat dat gevaar ook bij deze G8?
“Dat denk ik niet. De filosofen nemen onderwerpen mee, maar geen belangen, zoals je dat bij politici ziet. Volgens mij kunnen ze vanuit de vrijheid van hun denken op elke vraag antwoord geven. Ik vermoed wel dat ze zich zullen beperken tot de domeinen waar ze het sterkst in zijn. Je kan niet aan John Gray vragen om zich ineens bezig te houden met familieleven. Sommige filosofen zijn politiek georiënteerd, anderen hebben meer belangstelling voor werk en economie. Daar sluiten wij bij aan. De komende maanden zullen we input vragen van onze lezers om mee te denken over geschikte debatthema’s. Wij beschikken over een redactie die weet met welke kwesties je bij welke filosoof terechtkunt. Als het over het sociaalmaatschappelijk middenveld gaat, moet je bijvoorbeeld bij Zygmunt Bauman zijn.”
Die staat op dit moment niet in de top-8. Welke namen mist u nog meer?
“Ik ben nieuwsgierig naar Bruno Latour, hij was een van de eersten die zich bezighield met de verknoping van wetenschap en economie. Ook Susan Neiman staat er nog niet in, maar dat gaat zeker gebeuren.”
Kunt u met deze tussenstand al inschatten wat de kiezers van deze G8 verwachten?
“De filosofen die nu in de top-8 staan, zijn over het algemeen politieke denkers en critici van onze samenleving. Ze breken vaste paradigma’s open. Ik zie dat Daniel Dennett een beetje gezakt is. Hij is als wetenschapsfilosoof een Fremdkörper in de huidige top-8. Het zou kunnen dat er momenteel meer politieke dan wetenschappelijke urgentie is. Ulrich Beck is ook een interessante filosoof, die houdt zich bezig met het milieu en met toekomstige generaties. Blijkbaar staat dat nu niet bovenaan de agenda.”
Is het niet beter om ideeën centraal te stellen in plaats van personen, zoals jullie nu doen?
“Ideeën zijn natuurlijk altijd belangrijker dan de persoon. We hebben op een gegeven moment voor de naam ‘G8’ gekozen en daar zijn we verder op gaan denken. Die wedloop tussen filosofen is een beetje oneigenlijk, maar het bleek uiteindelijk de helderste manier om invulling aan dat getal ‘acht’ te geven. In een eventuele volgende editie van de G8 gaan we het misschien anders aanpakken.”
Wat willen jullie met deze G8 bereiken?
“Eén manier om de resultaten uit te dragen is om mensen te betrekken uit het werkveld van de onderwerpen die worden besproken. De beleidsmakers dus. Als er over ontwikkelingssamenwerking wordt gesproken, nodigen we hoge ambtenaren van Buitenlandse Zaken uit. Zij moeten geïnspireerd raken door de ideeën van de filosofen en daar iets mee kunnen doen in hun toekomstige beleid.”
Is dat niet erg rooskleurig voorgesteld?
“Je kunt natuurlijk niet verwachten dat de wereld er op slag anders uitziet als je de volgende dag wakker wordt. Maar ik hoop dat beleidsmakers door de G8 wat ruimte creëren in hun hoofd, en dat ze de mogelijkheid herkennen om dingen anders te doen. Zo komen we stapje voor stapje verder.”
Een G8-conferentie van wereldleiders heeft vaak een verdrag als eindresultaat. Beoogt jullie G8 ook iets dergelijks?
“Zo’n akkoord wordt vrijwel zeker een soort waterverf. Ook bij de echte G8 is dat een probleem: als iedereen zijn handtekening onder een document moet zetten, blijft er niets van over. Het gaat ons om de opinies en de inzichten, wij hoeven geen beleidsplan in elkaar te timmeren. We hebben met Martha Nussbaum wel over een idee voor zo’n akkoord gesproken, maar zij wilde geen handtekening zetten onder iets waar John Gray het ook mee eens was. Consensus is niet te doen. Wel vooruitgang in het denken.”
Tussenstand van de G8
- Martha Nussbaum. Amerikaanse rechtsfilosofe en ethica (66). Beïnvloed door de klassieke Griekse en Romeinse denkers. Pleitbezorger van de multiculturele samenleving, de geesteswetenschappen en dierenrechten.
- Peter Sloterdijk. Duitse cultuurfilosoof (66). Werd bekend met zijn ‘Kritiek van de cynische rede’ uit 1983 en zijn Sferen-boeken. Gelooft als postmodernist niet in absolute waarheden of ethische principes.
- Jürgen Habermas. Duitse filosoof en socioloog (84). Een van de voormannen van de Frankfurter Schule. Maakte naam met zijn ‘Theorie des kommunikativen Handelns’ uit 1981. Krijgt dit jaar de Erasmusprijs.
- Noam Chomsky. Amerikaanse taalkundige, filosoof en activist (84). Grondlegger van de generatieve grammatica. Ook bekend van zijn kritiek op het kapitalisme en zijn schets van een alternatief: libertarisch socialisme.
- Slavoj Žižek. Sloveense socioloog, filosoof, psychoanalyticus en cultuurcriticus (64). Aan de hand van Marx, Hegel en Lacan uit hij radicale kritiek op het kapitalisme. De rockster onder de filosofen.
- Amartya Sen. Indiase econoom en Nobelprijswinnaar (79). Publiceerde over de mechanismen van armoede en welvaart. Ontwikkelde samen met Nussbaum de theorie van de capability approach.
- Daniel Dennett. Amerikaanse filosoof (71). Uitgesproken atheïst en Darwinist. Schreef onder meer over het bewustzijn, de vrije wil en kunstmatige intelligentie. Erasmusprijswinnaar.
- John Gray. Britse politiek filosoof en publicist (65). Staat bekend als conservatieve denker die een broertje dood heeft aan alles wat naar humanisme en utopisme ruikt. Ook hekelt hij de ideologie van de vrije markt.
Nussbaum kan koppositie nauwelijks meer ontgaan
De samenstelling van de top-8 is sinds april nauwelijks gewijzigd. De Amerikaanse rechtsfilosofe Martha Nussbaum voert fier de lijst aan. Zij heeft ook officieel toegezegd dat ze komt. “De kans dat Nussbaum nog onderaan eindigt is verwaarloosbaar,” aldus Daan Roovers. Andere toezeggingen zijn er nog niet. Voor omroep Human is de actie tevens bedoeld om leden te werven voor een doorstart als aspirant-ledenomroep. Naast stemmen is ook crowdfunden mogelijk via de site. De helft van de benodigde 98 duizend euro moet van donateurs komen. Eind november moet duidelijk worden of er voldoende geld is binnengehaald en het evenement kan doorgaan. Dit zal dan op 18 april in de Beurs van Berlage plaatsvinden. Daan Roovers: “Er is nog een lange weg te gaan”. Zie www.investeerinfilosofie.nl.