Artikel gepubliceerd in het februarinummer van Filosofie Magazine:
Vrijheid boezemt ons angst in, zag filosoof en psychoanalyticus Erich Fromm. Daarom vluchten we in religieuze orthodoxie, fascisme of conformisme. Maar alleen in vrijheid kunnen we echt liefhebben en leven.
Erich Fromm is door zijn leraar Latijn beloofd dat het nooit meer oorlog zal worden. Ja, de Kaiserliche Marine en de Royal Navy bouwen de ene oorlogsbodem na de andere, maar dat is geen reden tot ongerustheid. Immers: ‘Sic vis pacem, para bellum.’ Wie vrede wil, moet bereid zijn oorlog te voeren. De wapens van de Duitsers en de Engels zijn zo hels, dat ze gegarandeerd nooit gebruikt zullen worden.
Bij het uitbreken van de Eerste Wereldoorlog is Erich een veertienjarige gymnasiast in de liberale stad Frankfurt am Main. Plotsklaps vervangt zijn leraar latijn zijn verlichte opvattingen door nationalistische frasen, net zo eenvoudig als hij van ondergoed zou wisselen. En hij is niet de enige. Docenten, klasgenoten – Erich kent ze niet meer terug.
Hij verliest ooms, neven en schoolvrienden aan de oorlog. En in diepere zin: aan de dubbelhartigheid van landgenoten die blijkbaar nooit oprecht in hun idealen hebben geloofd. Hoe kan het dat ze als bij toverslag van vrije individuen in marionetten zijn veranderd?
In zijn latere werk als filosoof en psychoanalyticus probeert Fromm een antwoord op die vraag te formuleren.
Volgens Fromm is elk mensenleven een onomkeerbaar proces van ‘individuatie’, individu-worden. Vanaf het moment dat de navelstreng wordt doorgesneden zijn we niet alleen vrij, maar ook eenzaam. Nietig. En dat maakt individuatie tot een loodzware opgave. Het vergt innerlijke kracht om ‘waarlijk mens te worden’, om door te gaan op de weg naar het goede leven. Een leven van vreugdevolle arbeid en liefdevolle vereniging met anderen.
Veel mensen zweren daarom liever hun vrijheid af en vluchten in religieuze orthodoxie, nationalisme en fascisme. Die bieden schijnzekerheid in economisch en politiek onzekere tijden. Maar een onderwerping aan irrationele krachten leidt maar al te vaak tot vernietiging van levens, zoals Fromm voor het eerst ervaart in de zomer van 1914.
Lees verder op filosofie.nl!