Eerder gepubliceerd op 7 juni in Trouw:
Net als in de filosofie gaat het in thrillers om waarheid en betekenis. Het zijn de Spannende Boeken Weken. Twee schrijvers van filosofische thrillers vertellen hoe zij de filosofie met het spannende boek kruisen.
Veel spannende boeken draaien om het oplossen van de ‘perfecte misdaad’. De killer die een onschuldige voor een moord laat opdraaien, de bankrover die vrijuit denkt te gaan. Maar als schrijver Govert Derix dit motief in een van zijn thrillers gebruikt, denkt hij net zozeer aan de Franse filosoof Jean Baudrillard als aan een onderkoelde crimineel.
Derix: “Baudrillard schreef dat onze hele wereld een soort ‘perfecte misdaad’ is, omdat de scheidslijn tussen werkelijkheid en representatie verdwijnt. Net zoals bij een misdaad waarvan ieder spoor wordt gewist.”
Het lijkt een beladen insteek voor een thriller. Toch is Derix niet de enige schrijver die filosofie kruist met het spannende boek. Volgens schrijver René van Delft zijn de twee genres zelfs voor elkaar geschapen: “In een thriller draait het om waarheid en betekenis. De waarheid moet achterhaald worden, en er moet iets belangwekkends gebeuren op het gebied van leven en dood. Waarheid en betekenis zijn ook de twee grote thema’s van de filosofie. Terwijl een filosoof deze thema’s op abstract niveau doordenkt, werkt de thrillerschrijver ze zo concreet en verleidelijk mogelijk uit.”
Een thriller kan daarmee net zoveel diepgang hebben als een literaire roman, benadrukt Van Delft: “Als de personages zich organisch onthullen en niet enkel dienstbaar zijn aan effectbejag, raakt de lezer via suspense bij het mysterie van het leven betrokken. Wat kan een filosoof zich nog meer wensen?”
Omzichtig onthullen
Van Delft labelde zijn roman ‘Het wezen moet verschijnen’ als filosofische thriller. In het boek gaat een journalist undercover in filosofische kringen om een moord te onderzoeken. Aanvankelijk staat hij sceptisch tegenover het vakgebied. Bij een oeverloze discussie over het begrip ‘différance’ van de Franse filosoof Jacques Derrida kan hij een schaterlach niet onderdrukken, en vraagt hij zich af: ‘(…) hoe konden ze iets zo serieus nemen als ze er zo weinig van begrepen?’
Van Delft: “Mijn relatie met filosofie is ambigu. Ik vind het snel vaagdoenerij. Iemand als Derrida kan ik waarderen als een eigengereide, creatieve denker, maar zijn werk valt niet te vertalen naar heldere gedachten.”
Door een filosoof te imiteren wordt de journalist uit Het wezen moet verschijnen tegen wil en dank zelf filosoof. Van Delft: “Hij wordt gegrepen door colleges over Hegel. Mijn boek volgt ook een Hegeliaans patroon: het denken is een zoektocht, en in het zoeken zelf vind je de betekenis. Dat is het avontuur van de filosofie, en zo werkt het ook bij een thriller. Als ik de ontknoping op de eerste bladzijde zou zetten, is het geen spannend boek meer. Je moet de informatie omzichtig en indirect onthullen. En tegelijkertijd gebruik ik de plot als middel om de lezer vriendelijk een portie filosofie door de strot te duwen.”
Ander publiek
In dat laatste kan Govert Derix, auteur van drie filosofische thrillers, zich vinden. “Wanneer je als filosoof fictie gaat schrijven, ligt het bijna voor de hand dat je een literaire roman aflevert. Veel filosofen hebben dat gedaan. Maar de gemiddelde romanlezer heeft vaak al filosofische bagage, als filosoof preek je dan nog steeds voor eigen parochie.
“Hoe bereik je een publiek dat nog niet veel van filosofie weet? Schrijftechnisch is de thriller van alle genres het verst van filosofie verwijderd. Dat maakt het voor mij interessant. Aan de oppervlakte schrijf ik een spannend boek, amusement. Daaronder breng ik een laag aan die lezers prikkelt om anders naar de wereld te kijken.”
Het spannende boek mag dan in ambachtelijk opzicht ver van de filosofie verwijderd zijn, volgens Derix is de wereld om ons heen juist veranderd in een ‘psychedelische thriller’. En dat maakt de thriller het medium bij uitstek voor filosofie, redeneert hij.
“We leven in spannende tijden. Er is een enorme versnelling gaande. Enerzijds is de spanning positief geladen: misschien kunnen we binnenkort via een telescoop terugkijken naar de oerknal, of de duur van onze levens tot in het oneindige verlengen. Tegelijkertijd is er de negatief geladen spanning van een riskante politieke, economische en ecologische situatie, dat zie je elke avond op het achtuurjournaal. Die cocktail van tegengestelde berichten maakt onze werkelijkheid psychedelisch. De eerste generatie die het licht ziet, die begrijpt hoe de kosmos en de menselijke geest in elkaar zitten, is misschien ook wel de generatie die het licht uitdoet.”
In zijn roman ‘Sterrenmoord’ neemt Derix dit gegeven letterlijk: een Britse astronoom gaat op onderzoek uit als blijkt dat alle sterren in de hemel zijn uitgedoofd. “Dat is natuurlijk enerzijds volstrekt onwaarschijnlijk, maar als metafoor voor onze spannende tijden is het wel degelijk geloofwaardig.”
Harde feiten
In zijn boeken zet Derix een apocalyptische, dreigende wereld neer. Door het toevoegen van verbeeldingskracht probeert Derix zijn motieven een lichte, bevrijdende kant mee te geven, zegt hij.
“Als ik het woord ‘psychedelisch’ gebruik, verwijs ik ook naar de oorspronkelijke betekenis van het woord: de menselijke geest is zwanger van het goddelijke, van een inherente goedheid. Er gloort hoop in mijn verhalen. Maar je moet eerst de harde feiten tot je laten doordringen. Als schrijver van filosofische thrillers kan ik de lezer dwingen het beest recht in de bek kijken.”
Govert Derix (1962, Horst) studeerde filosofie en psychologie. Zijn boek ‘Ayahuasca – een kritiek van de psychedelische rede’ werd in 2004 genomineerd voor de Socrates Wisselbeker. Sindsdien schreef hij drie filosofische thrillers: ‘Sterrenmoord’ (2013), ‘Gods geschenk’ (2014) en ‘De sjamaan van Sevilla’ (2015).
TIP 3 FILOSOFISCHE THRILLERS
De zwarte wolk – Fred Hoyle
“Astronomisch spannend boek over de grenzen van de menselijke rede.”
De A van Afbraak – Gerben Hellinga
“Snoeiharde mini-thriller over de incarnatie van het kwaad.”
De stad der blinden – José Saramago
“Als iedereen blind wordt, verandert het leven in een hel.”
René van Delft (1965, Rotterdam) haalde zijn MA Wijsbegeerte aan de Universiteit van Amsterdam. In 2009 verscheen zijn filosofische thriller ‘Het wezen moet verschijnen’.
TIP 3 FILOSOFISCHE THRILLERS
De Slinger van Foucault – Umberto Eco
“Een duizelingwekkend rangeerterrein van betekenisvolle sporen naar betekenisvolle gegevens.”
Onderhuids – Nicci French
“Niet alleen de moordenaar, maar ook de lezer komt onder de oppervlakte van de personages. De tegenstelling tussen de aanwezigheid van de dood en de beleving van de personages is nog spannender dan de plot.”
Het parfum – Patrick Süskind
“Fenomenologie van het ruiken. Na de speurtocht van de hoofdpersoon naar het esthetisch absolute verspreidt de ethiek van de gemiddelde mens een kwade geur.”