Achtergrondstuk gepubliceerd in het juninummer van Filosofie Magazine:
Wie durft na de toeslagenaffaire nog een lans te breken voor de bureaucratie? Filosofen Tinneke Beeckman en René ten Bos wijzen op de voordelen van bureaucratie als ideaal.
Vanwege kleine foutjes bij de aanvraag van kinderopvangtoeslag werden 26.000 ouders door de overheid als fraudeurs behandeld. Gedupeerden raakten opgezadeld met tonnen schuld, huwelijken en gezinnen vielen uit elkaar. Zelfs toen de vergissing al tot de ambtelijke top was doorgedrongen gingen de invorderingen door. Hans Blokpoel, voormalig directeur van de Belastingdienst, zei tijdens een hoorzitting van de parlementaire ondervragingscommissie Kindertoeslag dat de toeslagenaffaire hem ‘buikpijn’ bezorgde.
Met Blokpoels buikpijn was echter niemand geholpen. Niemand uit de bureaucratische hiërarchie leek bij machte om de machinerie bij te sturen.
Filosoof en Radboud-hoogleraar René ten Bos kijkt hoofdschuddend naar zo’n ‘pervertering’ van de bureaucratie. ‘Tijdens de hoorzitting had je het gevoel alsof iets wat niemand wilde toch was gebeurd,’ zegt hij. ‘Alsof er zich in het diepst van onze instituties een soort natuurproces had voltrokken.’
In 2015 won Ten Bos met zijn boek ‘Bureaucratie is een inktvis’ de Socrateswisselbeker. Volgens de filosoof ontneemt het ‘ongekende onrecht’ van de toeslagenaffaire ons het zicht op de talloze voordelen van bureaucratie. ‘Elke maand krijg ik keurig mijn salaris gestort. Adreswijzigingen gaan volautomatisch, terwijl ik vroeger na een verhuizing overal zelf achteraan moest. Onze redelijke, efficiënte bureaucratie is zo alom aanwezig dat we bijna niet meer beseffen hoezeer we daarvan profiteren.’
Tinneke Beeckman, filosofe en columniste bij De Standaard, wijst erop dat de bureaucratie ooit een systeem van volstrekte willekeur verving: ‘In de dagen van het ancien régime moest je dichtbij de koning staan als je zaken geregeld wilde krijgen. Wie niet binnen zijn hofhouding was geboren kon het schudden. De moderne bureaucratie ontstond uit idealen van de Verlichting. In de meest ideale vorm is het een poging om machtsmisbruiken uit de oude feodale orde recht te trekken, om de staat zo objectief en neutraal te organiseren dat alle burgers een gelijke behandeling krijgen.’
Bureaucratie biedt garanties. Die legt bezit zwart-op-wit vast, documenteert en waarborgt rechten. Zonder bureaucratie is het onmogelijk om een bankrekening te openen, een bedrijf te starten, je als kiezer te registreren. Hoe kan dan die gelijke behandeling dan toch op het spel komen te staan?
Lees verder op filosofie.nl!